Το πέταγμα του χαρταετού

Το έθιμο της Καθαράς Δευτέρας, περιλαμβάνει το πέταγμα του χαρταετού. Συμβολίζει την επιθυμία του ίδιου του ανθρώπου να πετάξει, για να φτάσει μέχρι τον ουρανό, κοντά στον Θεό.

Όταν ήμαστε παιδιά, αυτή η μέρα είχε ιδιαίτερη σημασία και υπήρχε συγκεκριμένη προετοιμασία για την κατασκευή του χαρταετού. Τότε, τα περισσότερα αγόρια, έφτιαχναν μόνα τους τον χαρταετό τους. Έπαιρναν λεπτά ξύλα από μαραγκούς ή καλάμια, όσοι κατοικούσαν στο χωριό, χρωματιστά χαρτιά από το ψιλικατζίδικο της γειτονιάς, σπάγκο, εφημερίδες και σερπαντίνες για την ουρά του χαρταετού.

Έτσι και ο αδελφός μου , κάθε χρόνο έφτιαχνε, όχι μόνο έναν, αλλά τουλάχιστον δύο χαρταετούς, ώστε αν έπεφτε ο ένας, πετούσε τον άλλον. Αφού έδενε τα ξύλα, που έπρεπε να είναι ελαφριά, για να μπορεί να πετάξει εύκολα ο χαρταετός,  και έφτιαχνε το σκελετό, κολλούσε τα χρωματιστά χαρτιά και μετά έπρεπε να φτιάξει τα ζύγια. Ήθελε πολλή προσοχή για να φτιάξεις τα ζύγια, γιατί αν δεν ήταν σωστά, ο χαρταετός θα πέταγε στραβά και θα έπεφτε. Και φυσικά στο τέλος έμενε η ουρά, που έπρεπε να είναι μακριά, για να πηγαίνει ψηλά, αλλά όχι βαριά, γιατί δεν θα μπορούσε να πετάξει.

Μετά, εκείνο που μας απασχολούσε είναι αν θα έκανε καλό καιρό, μήπως έβρεχε ή αν φύσαγε πολύ. Οι ιδανικές συνθήκες για να πετάξεις χαρταετό είναι να έχει λιακάδα, αλλά ταυτόχρονα ένα ελαφρό αεράκι που θα σηκώσει εύκολα τον χαρταετό στον αέρα, θα τον πάει ψηλά και δεν θα κινδυνεύει να πέσει.

Στην αρχή έπρεπε κάποιος να κρατάει ψηλά τον χαρταετό, με τα δύο του χέρια, να «κάνει κεφάλι» και με το πρώτο φύσημα του αέρα, τον άφηνε και ο άλλος τον τράβαγε για να ανέβει ψηλά. Μόλις ο χαρταετός έπαιρνε ύψος, ακουγόταν η γνωστή φράση: «Αμόλα καλούμπα!», που σήμαινε, ξετύλιξε τον σπάγκο, με σκοπό να πάει ψηλότερα και πιο μακριά ο χαρταετός.

Ο καθένας προσπαθούσε να πετάξει τον χαρταετό του πιο ψηλά από τους άλλους και να τους ξεπεράσει. Πολλές φορές μπερδευόταν με άλλους και τελικά έπεφτε ή μπλεκόταν στα σύρματα του ηλεκτρισμού. Αν ήταν κάπου κοντά, μπορούσες να τον πάρεις, να τον επιδιορθώσεις και να τον ξαναπετάξεις. Μερικές φορές όμως, έπεφτε σε πολύ μακρινά μέρη και τότε τον έχανες και από τα μάτια σου και από τα χέρια σου.

Όταν ο αδερφός μου κατάφερνε να πετάξει ψηλά τον χαρταετό του, συνήθως τον έδενε κάπου και τον άφηνε να πετάει, μέχρι να βραδιάσει. Τότε, έκοβε τον σπάγκο και τον άφηνε να φύγει ικανοποιημένος, αφού την  επόμενη χρονιά θα έφτιαχνε άλλον. Μερικά παιδιά, που ζούσαν στην εξοχή ή πήγαιναν σε ανοιχτά μέρη της πόλης, εξακολουθούσαν να πετάνε τον χαρταετό τους, σαν παιχνίδι, όλον το χρόνο, όταν ο καιρός ήταν κατάλληλος γι’ αυτό.

Είναι πολύ ωραία να βλέπεις ψηλά, τον ηλιόλουστο ουρανό, γεμάτο με πολύχρωμους και διαφορετικούς χαρταετούς και κάτω, χαμηλά, τα χαρούμενα πρόσωπα των παιδιών, αλλά και των μεγάλων, που βοηθάνε και συμμετέχουν στη χαρά και στο παιχνίδι τους!

                           Ανθούλα Π. Βεζύρη

Το έθιμο της κυρα-Σαρακοστής είναι από τα παλιότερα έθιμα που σχετίζονται με τη γιορτή του Πάσχα, σήμερα όμως λίγο πολύ ξεχασμένο. Χρησίμευε πάντα ως ημερολόγιο για να μετράμε τις εβδομάδες από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι τη Μεγάλη Εβδομάδα, καθώς η κυρα-Σαρακοστή έχει 7 πόδια, ένα για κάθε εβδομάδα της περιόδου της Σαρακοστής. Πρόκειται για ένα έθιμο που τείνει στις ημέρες μας να εκλείψει, ενώ παλαιότερα το συναντούσαμε σε όλο τον ελλαδικό χώρο με διάφορες παραλλαγές και χρησιμοποιούνταν ως ημερολόγιο που μετρούσε τις εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής.

Η κυρα-Σαρακοστή, στις περισσότερες περιοχές, ήταν μια χάρτινη ζωγραφιά, που απεικόνιζε μια γυναίκα, που έμοιαζε με καλόγρια, με 7 πόδια, σταυρωμένα χέρια γιατί προσεύχεται, ένα σταυρό γιατί πήγαινε στην εκκλησία και χωρίς στόμα γιατί νηστεύει. Στο τέλος κάθε εβδομάδας, αρχής γενομένης από το Σάββατο μετά την Καθαρά Δευτέρα, της έκοβαν ένα πόδι. Το τελευταίο το έκοβαν το Μεγάλο Σάββατο. Αυτό το κομμάτι χαρτί το δίπλωναν καλά και το έκρυβαν σε ένα ξερό σύκο ή καρύδι (περιοχή της Χίου), το οποίο τοποθετούσαν μαζί με άλλα. Όποιος το έβρισκε θεωρούνταν τυχερός και γουρλής. Σε κάποιες περιοχές, το έβδομο πόδι το τοποθετούσαν μες στο ψωμί της Ανάστασης και όποιος το έβρισκε του έφερνε γούρι.

Σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, η κυρα-Σαρακοστή φτιάχνεται από ζυμάρι με απλά υλικά και, κυρίως, πολύ αλάτι για να μη χαλάσει. Εξάλλου, δεν τρωγόταν, αφού χρησιμοποιούνταν ως ημερολόγιο. Αλλού πάλι, την έφτιαχναν από πανί και τη γέμιζαν με πούπουλα.

Στον Πόντο, η κυρα-Σαρακοστή ήταν μια πατάτα ή ένα κρεμμύδι που το κρεμούσαν απ’ το ταβάνι και πάνω του είχαν καρφωμένα επτά φτερά κότας, ώστε να αφαιρούν ένα φτερό κάθε εβδομάδα. Εδώ το έθιμο ονομαζόταν “Κουκουράς”, ο οποίος ήταν και ο φόβος των παιδιών!

Για το έθιμο της κυρα-Σαρακοστής έχουν γραφτεί οι παρακάτω στίχοι:

Την κυρά Σαρακοστή
που ’ναι έθιμο παλιό

οι γιαγιάδες μας τη φτιάχναν’
με αλεύρι και νερό.

 

Για στολίδι της φορούσαν
στο κεφάλι ένα σταυρό
μα το στόμα της ξεχνούσαν
γιατί νήστευε καιρό.

 

Και τις μέρες τις μετρούσαν
με τα πόδια της τα επτά
κόβαν’ ένα τη βδομάδα
μέχρι να ’ρθει η Πασχαλιά.

Με την ονομασία Κούλουμα χαρακτηρίζεται ο υπαίθριος πανηγυρισμός της Καθαράς Δευτέρας. Αποτελεί θρησκευτική γιορτή κατά την οποία γιορτάζεται η, αμέσως μετά την Αποκριά, έναρξη της Σαρακοστής.

Σπύρος Βασιλείου

Όσοι γιορτάζουν τα Κούλουμα τρώνε άζυμο άρτο (λαγάνα), ενώ καταναλώνουν κυρίως νηστίσιμα φαγητά, τα λεγόμενα σαρακοστιανά όπως π.χ. ταραμά, ταραμοσαλάτα, θαλασσινά, ελιές, κρεμμύδια, διάφορα λαχανικά, χαλβά κ.ά.

Δημήτρης Μυταράς

Στην ελληνική χριστιανική παράδοση το πέταγµα του χαρταετού γίνεται την Καθαρά Δευτέρα, που είναι η πρώτη µέρα της Σαρακοστής.

Αλέκος Φασιανός

Με τη νηστεία, που ξεκινάει αυτή την µέρα, καθαρίζεται το σώµα και η ψυχή και το πέταγµα του χαρταετού συµβολίζει αυτήν την ανάγκη του ανθρώπου, για πνευµατική και ψυχική εξύψωση στα ουράνια και την επιθυµία του να πλησιάσει νοητά το Θεό.

Σπύρος Βασιλείου

Για το πέταγμα του χαρταετού, πρέπει με προσοχή να επιλέγουμε  ανοιχτούς  χώρους,  χωρίς   ηλεκτροφόρα καλώδια. Ακόμη να είναι μακριά από γκρεμούς και ποτέ σε ταράτσες, εξ αιτίας των δυστυχημάτων από τις πτώσεις. 

Γιάννης Μαγγανάρης

Στην Ελλάδα οι χαρταετοί κατασκευάζονταν από παιδιά, με ή χωρίς τη βοήθεια των μεγάλων, με απλά υλικά όπως χαρτί, καλάμι ή λεπτό πηχάκι, σπάγγο και εφημερίδες και με περισσεύματα από τις αποκριάτικες κορδέλες.

Νίκος Χατζηκυριάκος - Γκίκας

Πάντως, είτε ως παιχνίδι ή συνήθεια του χθες, του σήμερα αλλά και του αύριο, το πέταγμα του χαρταετού καταφέρνει να ξεσηκώνει όλο τον κόσμο, μικρούς και μεγάλους και να τους παρασύρει σ’ ένα διαφορετικό παιχνίδι, επίπονο και επίμονο, αγωνιώδες και πολύχρωμο, με επιτυχίες ή απογοητεύσεις, αλλά πάντοτε ένα πανηγύρι συγκινήσεων, συναγωνισμού και χαράς.

Αλέκος Φασιανός

Βενετσιάνικο Καρναβάλι

Το Βενετσιάνικο Καρναβάλι είναι ένας από τους μεγαλύτερους εορτασμούς στην Ιταλία. Aπό τις βενετσιάνικες μάσκες μέχρι τις μεταμφιέσεις, κανένας τόπος δεν μοιάζει με τη Βενετία! Το καρναβάλι στη Βενετία, όπως και με κάθε καρναβάλι σε όλο τον κόσμο, λαμβάνει χώρα στις ημέρες που οδηγούν στη Σαρακοστή.

Κατά τη διάρκεια των 40 ημερών της Σαρακοστής, η διασκέδαση ήταν εκτός ορίων και οι άνθρωποι έτρωγαν κρέας, ζάχαρη και λίπη. Ως αποτέλεσμα, προσπάθησαν να απαλλαγούν από όλα τα πλούσια φαγητά και ποτά και να κάνουν τα πάρτι τους έξω στο δρόμο, πριν από τη Σαρακοστή, δηλαδή Καρναβάλι. Στην πραγματικότητα, η λέξη Carnevale μπορεί να προέρχεται από τις λατινικές λέξεις carne και vale, που σημαίνει αποχαιρετισμός στο κρέας. Σύμφωνα με την παράδοση, το Βενετσιάνικο Καρναβάλι ξεκίνησε το 1162, όταν οι κάτοικοι γιόρταζαν μια νίκη επί του Πατριάρχη Aquileia. Ο εορτασμός αυτός έγινε έθιμο, το οποίο μειώθηκε κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα. Μέχρι τον 16ο αιώνα, οι Βενετοί γιορτάζουν το Carnevale με στυλ!

Η χρήση της μάσκας έχει μακρά παράδοση στη Βενετία. Μέχρι το 1268, ένας νόμος μάλιστα περιορίζει την κατάχρηση της μάσκας. Μέχρι την εποχή της Αναγέννησης, οι μάσκες αποτελούσαν ένα από τα γούστα των εορτασμών του καρναβαλιού. Μέχρι τον 16ο αιώνα, ο δημοφιλής θίασος της Commedia d’Arte πραγματοποίησε κωμωδία σε πλατφόρμες της Βενετίας, ενώ φορούσαν μάσκες. Μέχρι τον 18ο αιώνα, οι Βενετοί είχαν τη δυνατότητα να φορούν μάσκες για έξι μήνες το χρόνο. Και το εκμεταλλεύτηκαν! Για παράδειγμα, θα φορούσαν μαύρες βελούδινες μάσκες για να κρυφτούν από οποιαδήποτε παράνομη δραστηριότητα: τυχερά παιχνίδια, χορούς, παράνομες σχέσεις ή ακόμα και πολιτικά σκάνδαλα.

Μέχρι τον 18ο αιώνα, οι εκδηλώσεις του καρναβαλιού δεν ήταν και τόσο δημοφιλής. Με την κατάκτηση της Αυστρίας από τη Βενετία το 1798, ήταν όλα τελειωμένα. Στη δεκαετία του ’30, ο Μουσολίνι απαγόρευσε τους εορτασμούς εντελώς. Το 1979, μια ομάδα βενετσιάνικων τεχνιτών ενώθηκαν από κοινού για να φέρουν το καρναβάλι και πάλι στο προσκήνιο. Σήμερα, περίπου 3 εκατομμύρια άνθρωποι ταξιδεύουν στη Βενετία κάθε χρόνο για το καρναβάλι της. Στη δεκαετία του 1970 ξεκίνησε εκ νέου η μακρά ξεχασμένη τέχνη της κατασκευής μάσκας.

Οι Βενετσιάνικες μάσκες μπορεί να είναι κατασκευασμένες από δέρμα, πορσελάνη ή χρησιμοποιώντας την πρωτότυπη τεχνική του γυαλιού. Οι αρχικές μάσκες ήταν μάλλον απλές στον σχεδιασμό, τη διακόσμηση, και συχνά είχαν μια συμβολική και πρακτική λειτουργία. Σήμερα, οι περισσότερες από αυτές κατασκευάζονται από γύψο και φύλλα χρυσού και είναι όλες ζωγραφισμένες στο χέρι χρησιμοποιώντας φυσικά φτερά και πολύτιμους λίθους για να διακοσμηθούν. Ωστόσο, αυτό τις καθιστά ακριβές σε σύγκριση με τις διαδεδομένες, χαμηλής ποιότητας πλαστές μάσκες που παράγονται κυρίως από κινεζικά εργοστάσια. Αυτός ο αθέμιτος ανταγωνισμός είναι ένας ακόμη παράγοντας που επιταχύνει την παρακμή αυτής της ιστορικής δεξιοτεχνίας που προσιδιάζει την πόλη της Βενετίας.

Σήμερα, το Βενετσιάνικο Καρναβάλι είναι μια τεράστια γιορτή που συνεχίζεται για δύο εβδομάδες. Με πολλά γεγονότα, όπως τα περίφημα πάρτι μεταμφίεσης, η παρέλαση των σκαφών, οι συναυλίες και οι παραστάσεις του δρόμου, είναι ελεύθερες και ανοιχτές στο κοινό. Ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα είναι ο διαγωνισμός για το La maschera più bella («η πιο όμορφη μάσκα») τοποθετείται στο τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς και κρίνεται από μια διεθνή ομάδα σχεδιαστών μόδας.

Καρναβάλι - Απόκριες

Η λέξη «Καρναβάλι» θεωρείται ότι προέρχεται από τις λατινικές λέξεις “carne”= κρέας και “vale”= απέχω (ή κατ’ άλλους από τη λέξη “levare”= αίρω, σηκώνω). Η αντίστοιχη ελληνική λέξη είναι «Αποκριά» (απο+κρεω) που κι αυτή σημαίνει «αποχή από το κρέας» και δηλώνει τη χρονική περίοδο προετοιμασίας για τη νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, όπως ορίζει η παράδοση της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Αυτή η χρονική περίοδος, που ονομάζεται επίσης «περίοδος του Τριωδίου», έχει διάρκεια τρεις εβδομάδες και λήγει με την «Κυριακή της Αποκριάς» (από την επόμενη ημέρα, που είναι η «Καθαρά Δευτέρα», ξεκινάει η Μεγάλη Σαρακοστή).

Η συνηθέστερη όμως έννοια που έχει σήμερα η λέξη «Αποκριά» ή «Καρναβάλι» είναι εκείνη η μεγάλη εορταστική λαϊκή εκδήλωση μεταμφιεσμένων ανθρώπων που διασκεδάζουν στους δρόμους τραγουδώντας, χορεύοντας, πίνοντας, ξενυχτώντας, πειράζοντας άλλους ανθρώπους, λέγοντας αστεία και βωμολοχίες και γενικότερα κάνοντας πράγματα που σε άλλες περιπτώσεις δεν θα έκαναν.

Η προέλευση όλων αυτών των εκδηλώσεων και των εθίμων αυτής της περιόδου είναι ειδωλολατρική και εντοπίζεται στην αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ρώμη.

Η μάσκα

 Ο άνθρωπος φορώντας τη μάσκα και τη στολή αισθάνεται ότι παραμερίζει τη δική του προσωπικότητα, την εικόνα του απέναντι στους άλλους ανθρώπους και το ρόλο του στην κοινωνία, και νιώθει ότι έχει την ευκαιρία να αφήσει ελεύθερα κάποια άλλα ένστικτά του και συμπεριφορές που δίσταζε υπό κανονικές συνθήκες να εκδηλώσει. Ακόμη όμως κι αν δεν είχε τέτοιες τάσεις, ενθαρρύνεται να τις καλλιεργήσει μιμούμενος τους άλλους.

"Ανοίγει το Τριώδιο"

Το Τριώδιο έχει λάβει την ονομασία του από το ομώνυμο εκκλησιαστικό βιβλίο, το Τριώδιο, το οποίο περιλαμβάνει τους ύμνους που ψάλλονται στις εκκλησίες κατά τη συγκεκριμένη περίοδο.

Η λέξη Αποκριά γενικά δηλώνει ολόκληρο το χρονικό διάστημα των τριών εβδομάδων του Τριωδίου, πριν αρχίσει η περίοδος νηστείας που οδηγεί στη Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα. Γενικά όταν λέμε «ανοίγει το τριώδιο», εννοούμε ότι αρχίζουν οι Αποκριές.

Πατρινό καρναβάλι

Το Πατρινό καρναβάλι αποτελεί τόσο τη μεγαλύτερη όσο και την παλιότερη αποκριάτικη εκδήλωση στην Ελλάδα και μία από τις μεγαλύτερες στο κόσμο όσον αφορά τη συμμετοχή των καρναβαλιστών και την ιστορία του. Μετρά 190 χρόνια ιστορίας. Το καρναβάλι της Πάτρας δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός αλλά ένα σύνολο εκδηλώσεων που περιλαμβάνουν χορούς, παρελάσεις, κυνήγι κρυμμένου θησαυρού, καρναβάλι των μικρών κ.ά. Οι εκδηλώσεις αρχίζουν στις 17 Ιανουαρίου και διαρκούν μέχρι την Καθαρά Δευτέρα. Κορυφώνεται το τελευταίο Σαββατοκύριακο της Αποκριάς με την νυχτερινή ποδαράτη παρέλαση των πληρωμάτων του Σαββάτου, τη φαντασμαγορική μεγάλη παρέλαση αρμάτων και πληρωμάτων της Κυριακής και τέλος το τελετουργικό κάψιμο του βασιλιά καρνάβαλου στο μώλο της Αγίου Νικολάου στο βόρειο λιμάνι της Πάτρας. Χαρακτηριστικές αρχές του είναι ο αυθορμητισμός, ο αυτοσχεδιασμός, η πηγαία έμπνευση και ο εθελοντισμός.

Τσικνοπέμπτη

Η Tσικνοπέμπτη είναι η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου, περίοδος που οι άνθρωποι προετοιμάζονται για την μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής. Η Τσικνοπέμπτη δίνει  την ευκαιρία στα νοικοκυριά να καταναλώσουν με εορταστικό και χαρούμενο τρόπο ότι κόκκινο κρέας τους έχει απομείνει πριν από τη νηστεία της Σαρακοστής.

Η λέξη “τσικνοπέμπτη” προέρχεται από την λέξη “τσίκνα” (η μυρωδιά του ψημένου κρέατος) και από την λέξη “Πέμπτη”. Γιορτάζεται άλλωστε την Πέμπτη, 11 ημέρες πριν την Καθαρά Δευτέρα. Είναι μια μέρα προετοιμασίας για την μεγάλη νηστεία της Σαρακοστής πριν από το Πάσχα, μια προετοιμασία που έγκειται στην προσπάθεια να βιώσουμε τις επερχόμενες ημέρες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.

 Η Τσικνοπέμπτη βρίσκεται στη 2η εβδομάδα της περιόδου που εκκλησιαστικά ονομάζεται Τριώδιο, η οποία αποτελείται από τρεις εβδομάδες πριν εισέλθουμε στην Μεγάλη Τεσσαρακοστή, δηλαδή την νηστεία πριν από το Πάσχα.