Το Ελληνικό Καλοκαίρι

Συγγραφέας: Ζακ Λακαριέρ

Εκδόσεις: Βασδέκης

Μετάφραση: Ιωάννα Δ. Χατζηνικολή

Σελίδες: 344

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ

Έκανα το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα στα 1947, και το τελευταίο το φθινόπωρο του 1966. Η τελευταία εικόνα μου: ένα νησί του Αιγαίου, άδεντρο, μ’ ένα μοναδικό χωριό˙τοπίο απογυμνωμένο με τη μιζέρια και την ομορφιά συναρμοσμένες σαν δυο πλαγιές του ίδιου λόφου. Μιζέρια και ομορφιά. Σύζευξη των αντιθέτων, όπως η φράση του Ηράκλειτου που τα κυκλαδίτικα τοπία δεν παύουν να τη συλλαβίζουν μέσα στο φως τους: Αρμονίη κόσμου παλίτροπος. Αν η εικόνα αυτού του χαμένου νησιού παραμένει μέσα μου τόσο έντονη, είναι ίσως επειδή στάθηκε η τελευταία. Ωστόσο, κοιτώντας απ’ την απόσταση του χρόνου, συνειδητοποιώ μέχρι ποιου σημείου μπλέκονται μέσα στη μνήμη μου οι αναμνήσεις σα σε παιχνίδι αινιγματικό. Γιατί τάχα ορισμένες τους, τόσο ανώνυμες φαινομενικά, παραμένουν επίμονες λες κι ήθελαν να υπογραμμίσουν ένα μήνυμα που το νόημά του δεν καταφέρνω ακόμα να συλλάβω;

Ένα οδοιπορικό του Λακαριέρ σε όλη την Ελλάδα.

… γοητεύτηκα από τα μνημεία της, την ιστορία της, τον πολιτισμό, τα χρώματα, αλλά και τους ανθρώπους της.

… για να γνωρίσεις αληθινά μια χώρα είναι γοητευτικό να την ανακαλύψεις ακολουθώντας τα μονοπάτια της ιστορίας της …

Αποσπάσματα από το βιβλίο

Πρελούδιο

…

Η τύχη – αλλά μια τύχη που ’χε κάτι απ’ το θαύμα – το θέλησε να δέσει στο Μπρίντιζι, την επομένη της άφιξής μου. Κι έτσι, ένα αυγουστιάτικο πρωινό ξεκίνησα από κει με κατεύθυνση την Κέρκυρα, παρά τον δυνατό κι ανάποδο άνεμο που ευτυχώς έκοψε κάπως με το σούρουπο. Ο καπετάνιος μπόρεσε να σβήσει το μοτέρ, ν’ ανοίξει το πανί και έτσι να εξακολουθήσουμε το ταξίδι. Ο καιρός ήταν τόσο υπέροχος και οι επαγγελίες του διάπλου τόσο έντονες ώστε δεν κατάφερα να κλείσω μάτι όλη τη νύχτα. Την πέρασα κοιτάζοντας τον ουρανό, ακούγοντας τον άνεμο και τα τριξίματα του σκαριού. Μέσα στο σκοτάδι μάντευα όρθια στη γέφυρα τη σιλουέτα του καπετάνιου καθώς ο αέρας σκορπούσε τις καύτρες απ’ το τσιγάρο του μέσα στη νύχτα.

...

Η σκιά του Διγενή

…

Στην Κρήτη, είδα πραγματικά, τι θα πει ουρανός τη νύχτα. Με τα γιγάντια άστρα του, τις νύχτες της πανσελήνου, τον έβενό τους, και τους αστερισμούς που ’χουν, εδώ, δικά τους ονόματα: Πούλια οι Πλειάδες, Αναποδοκάραβο η Μεγάλη Άρκτος, Ιορδάνης ο Γαλαξίας. Αυτό μου έκανε την πιο μεγάλη εντύπωση: αυτός ο ζωντανός ουρανός, ο τόσο κοντινός που ’χα ξεχάσει την ύπαρξή του και που ανακάλυπτα κάθε νύχτα για πρώτη φορά μαζί με τ’ αρώματα και την παρουσία της γης. Τους πρώτους μήνες ετούτου του ταξιδιού, περνούσα όλες σχεδόν τις νύχτες μου έξω, κοιμόμουν σε αμμουδιές, σε ταράτσες σπιτιών ή σε αλώνια. Σπάνια ξαναένιωσα όπως σε κείνα τα χρόνια το μεθύσι της απόλυτης λευτεριάς, το συναίσθημα να ’σαι ένας ευτυχισμένος περιπλανώμενος, χωρίς δεσμό άλλο από το χωριό ή το πρόσωπο που θα σε δεχτεί για μια νύχτα. Και οφείλω να πω ότι τίποτα δεν εγύρευα ταξιδεύοντας και ζώντας έτσι που ζούσα: ούτε νόημα, ούτε αναζήτηση, ούτε δίδαγμα, ούτε μύηση.

 ...

Διασχίζοντας την Αρκαδία

…

Τη στιγμή που φθάνω στην πλατεία, μερικοί γέροντες καπνίζουν εκεί ήρεμοι. Απόγιομα, τέλη Σεπτεμβρίου, το χωριό κοιμάται ακόμα για μεσημέρι, μερικά παιδιά βαριούνται. Μόλις με βλέπει ο ταβερνιάρης (κοκαλιάρης άνθρωπος με μετρημένα τα λόγια του και επιθετικό μουστάκι) παίρνει ένα ενοχλημένο ύφος. Τα πρώτα του λόγια: «Εδώ, δεν έρχεται ποτέ ξένος. Δεν έχω τίποτα για φαΐ και δεν έχω δωμάτιο». «Δεν πειράζει καθόλου» του αποκρίνομαι, «εγώ ζω με αγάπη και νεράκι του καλού Θεού. Και για να κοιμηθώ, έχω τη σουλουμπάμια». Αλλά αυτά δεν τον καθησυχάζουν. Ο ερχομός μου αναστατώνει τις συνήθειές του. Και εκεί που σκουπίζει με υπερβολική προσοχή τα άδεια τραπέζια, μαντεύω από την έκφρασή του πως αναρωτιέται: «Και τι θα τον κάνω εγώ τώρα;» Δεν έχει δίκιο να ταράζεται. Δεν έχει, αυτός, τις εμπειρίες που έχω εγώ από την Ελλάδα. Από την εποχή του Ομήρου (και ασφαλώς από πολύ πρωτύτερα) ποτέ δεν θα πρέπει να έφθασε ξένος σ’ ένα μακρινό χωριό και να έμεινε χωρίς τροφή και στέγη. Έτσι, τον κοιτάζω χαμογελαστός και γαλήνιος, ενώ αυτός σκοτώνεται να διώχνει νυσταλέες μύγες. Από εκνευρισμένος γίνεται αμήχανος.

...

Οι αέρηδες του αρχιπελάγους

…

Για να συνοψίσουμε, τελικά δεν ξέρω γιατί – δηλαδή για ποιον έκδηλο ή εκφραζόμενο σκοπό – ταξιδεύω στην Ελλάδα εδώ και είκοσι χρόνια και ακόμα λιγότερο για ποιον λόγο έγραψα αυτό το βιβλίο άλλον από το να μοιραστώ αυτό π’ αγαπώ, και όχι για να συντάξω ένα πανεπιστημιακό ή επιστημονικό έργο. Όλ’ αυτά, λοιπόν, απολήγουν στο εξής απλό πρόβλημα: επί είκοσι χρόνια – και πάλι αύριο αν ξαναγυρίσω στην Ελλάδα – αναγκαζόμουνα και θ’ αναγκαστώ να τα βγάλω πέρα μόνος. Στα πάνω από είκοσι πέντε ταξίδια που έκανα στην Ελλάδα μέσα σ’ αυτά τα χρόνια, είναι ζήτημα αν είχα πάνω από δύο με τρεις φορές αρκετά χρήματα για να γυρίσω στη Γαλλία. Αλλ’ αυτά τα προβλήματα σε τελευταία ανάλυση δεν έχουν καμιά σημασία. Απόδειξη ότι ούτε μ’ εμπόδισαν να ταξιδέψω ούτε με ανάγκασαν να γράψω άλλα πράγματα από κείνα που θέλησα να γράψω. Δεν πέθανα ούτε από την πείνα, ούτε από το κρύο, ούτε από την αρρώστια, και κάθε ταξίδι – από τις αβεβαιότητες και τις συμπτώσεις που πάντα το χαρακτήριζαν – μου φαινότανε σαν το πρώτο. Σ’ αυτή την έλλειψη των χρημάτων μάλιστα χρωστώ το ότι γνώρισα την Ελλάδα όπως οι ίδιοι οι Έλληνες, και εννοώ τους Έλληνες του λαού, τη ζούνε και την τριγυρίζουνε.

…

Το πρωί, μ’ έναν ουρανό καθαρό από σύννεφα, φάνηκαν τα πρώτα νησιά. Στο βοριά, η κορφή της Ικαρίας, μαβιά πάνω σε μια θάλασσα βιολέττας. Μπροστά η Πάτμος, σύρριζα σχεδόν με το κύμα και στο νοτιά, μόλις να διακρίνονται, οι δύο βράχοι της Λεβέδου και της Κυνίδαρου. Το Αιγαίο είναι τόσο πλούσιο σε νησιά που ο ορίζοντας δεν είναι ποτέ γυμνός. Πάντα, κάποιο νησί διακρίνεις που αναγνωρίζεις από τις καθαρές ράχες του. Τίποτα δε γνωρίζω πιο θαυμαστό απ’ αυτό το ξύπνημα, αυτό το ανέβασμα των νησιών μέσα στην αυγή, μέσα στον καθάριο καιρό, πάνω στη θάλασσα τη γεμάτη «πρόβατα», άσπρα λοφία, ρόδινο αφρό. Ένα μεγάλο θαλασσινό πουλί ζυγιάζεται μέσα στο θάμπωμα της αυγής, παίζοντας με τους ανέμους πάνω από το βαπόρι. Το ξαναείδα συχνά μέσα στη θύμησή μου με

τη γεύση της γης και του χορταριού που παίρνει φορές η αγάπη

τ’ ανέμου και της καταχνιάς που παίρνει φορές ο χάρος

του μοναχού πουλιού την ομορφιά που στα ακρουράνια

στον ίλιγγο τους στέλνουνε οι τέσσερις αλήθειες

Ως και στη γη, εκεί που ξεκουράζεσαι μέσα στους άσπρους τοίχους μιας κάμαρας όπου βουΐζει μια σφήκα, με το κανάτι στο παράθυρο όπου μαργαριτάρι ιδρώνει η δροσιά του νερού, αυτός ο ίλιγγος, δε λέει πια να σ’ αφήσει. Για πολύ, σοκάκια, αυλές με βασιλικούς ανεμοχτυπημένες, ταράτσες και καφενέδες θα συνεχίσουν να χορεύουνε, να ζαλίζονται μέσα στο κεφάλι σου, και μέχρι και το χαμόγελο μιας μικρής κόρης που γυρίζει από το σχολειό και σου λέει με μια λαμπικαριστή φωνή: Καλημέρα κύριε.

...

Ημερολόγιον πλοίου (1)

…

Αρχίζω να κάνω μερικούς φίλους: ο Θανάσης, ο παγωτατζής, που τις ημέρες που έχει άφιξη (εννοεί τους τουρίστες) σπρώχνει με πείσμα στο λιμάνι το καρότσι του, στολισμένο με τα κοχύλια και τα πολύχρωμα βότσαλα που τα παιδιά του (έχει τρία παιδιά) πάνε και του μαζεύουν ή του ψαρεύουν στη θάλασσα. Για να προσελκύσει πελάτες φυσάει μια πελώρια μπουρού. Με τα φουσκωμένα μάγουλά του, το βυσσινί του πρόσωπο, το λιγδιασμένο κασκέτο πάνω στο κεφάλι του με κάνει να σκέπτομαι ένα σύγχρονο Αίολο. Θα πρέπει να το γράψω κάποτε αυτό το νεομυθικό κείμενο: ο Αίολος, παιδί του γκαράζ, επιφορτισμένος να φουσκώνει λάστιχα.

Ο αγωγιάτης ο Θωμάς είναι ένας σβησμένος, ντροπαλός, σκιαγμένος σχεδόν άνθρωπος. Μιλά με μια μαλακιά, πνιγμένη φωνή και τα χέρια του, ασταμάτητα, κάνουν την ελληνική χειρονομία που δηλώνει το μοιραίο – φούχτες στραμμένες στον ουρανό. Βέβαια η ζωή είναι δύσκολη, κανείς όμως δεν τον υποχρέωσε να κάνει έντεκα παιδιά στη γυναίκα του! Τις προάλλες, εκεί που πίναμε παρέα τα ούζα μας στο λιμάνι, κοίταξε με τέτοια λαχτάρα το θαλασσί μπαμπακερό μου πουκάμισο που, αμ’ έπος αμ’ έργον, το έβγαλα και του το ’δωσα. Πρώτος εγώ ξαφνιάστηκα μ’ αυτή τη χειρονομία μου που κατά κάποιον ακαθόριστο τρόπο κάτι ή κάποιον μου θύμιζε, αλλά βέβαια! τον Άγιο Μαρτίνο! Με τη διαφορά ότι εγώ έδωσα ολόκληρο το πουκάμισο, όχι κομμένο στα δυο. Σε κάθε ταξίδι μου, όλο και κάποιο ρούχο του φέρνω από τη Γαλλία για τα παιδιά του: τρικό, σουέτερ, πουκάμισα. Και με διασκεδάζει να τα ξαναβρίσκω του χρόνου φορεμένα από κάποιον από τους μικρότερους Θωμάδες, που του τα περνάνε οι μεγαλύτεροι. Με ευχαριστεί αυτή η ιδέα. Ακόμα και σήμερα, κάποιος Θωμάς θα πρέπει να υπάρχει στην Πάτμο που να φοράει ακόμα τα πουκάμισά μου. 

…

 1962

Κάθε πρωί, από τις πέντε, πιάνω να δουλεύω στο καφενεδάκι που βρίσκεται στην άκρια του λιμανιού, κοντά στην εκκλησιά των Αγίων Αναργύρων. Ο καφετζής παρουσιάζεται κατά τις έξι, αλλά καθώς ξέρει τις συνήθειές μου μου αφήνει ένα τραπέζι έξω με μία καρέκλα, κάτω από ένα μυρίκι. Μεταφράζω τους Μύθους του Αισώπου για έναν παρισινό εκδοτικό οίκο. Ζωή ονειρεμένη: από την αυγή μέχρι τις εννέα ζω με τους μύθους, τα ζώα που μιλάνε, κι αυτή την παραδοσιακή ελληνική σοφία που βρίσκεις σ’ όλους τους δρόμους που γειτονεύουν με την Ανατολή. Στις εννιά, τέλος η εργασία: όλη η μέρα είναι δική μου για να κοιμάμαι ή να κάνω βόλτες. Ο καφετζής είναι ένας μικρόσωμος ανθρωπάκος μ’ ένα τέλεια φαλακρό κρανίο, που αιωνίως χαμογελάει και βιάζεται. Δεν προφταίνει ν’ ανοίξει το μαγαζί του κι έχω μπροστά μου έναν αχνιστό μέτριο με δυο φρυγανιές. Κατόπιν, όταν δεν υπάρχει άλλος πελάτης, έρχεται και κάθεται καμιά φορά πλάι μου και με κοιτάζει εκεί που δουλεύω: «γράφεις, γράφεις, όλο γράφεις, μα τι γράφεις;» με ρωτάει.

…

Στο γιαλό, πλάι από την ταβέρνα στους Αρκούς, χταπόδια ξεραίνονται πάνω σ’ ένα σκοινί κάτω απ’ τον ήλιο. Μύγες και σφήκες ζουζουνίζουνε γύρω. Οι γάτοι, από κάτω, παραφυλάνε με την ελπίδα ότι αργά ή γρήγορα κάποιο θα ρίξει ο άνεμος. Χταπόδι, μαγικό μαλάκιο, θαυμαστό, Θεία Πρόνοια των ελληνικών θαλασσών. Στη Γαλλία εξακολουθεί να γεννά παράλογους και κωμικούς θρύλους. Στην Ελλάδα είναι το αγαπημένο φαΐ των φτωχών και των ψαράδων. Θυμάμαι μια αυγή, εκεί που κολυμπούσα με τη μάσκα μου, και πρόλαβα να δω ένα μικρό χταποδάκι ξαπλωμένο στην άμμο να κοιμάται, ίσως να ονειρεύεται; Κορμί ελαφρά γαλανό, φωτεινό τουρκουάζ σαν σπάνια πορσελάνη. Κράτησα την ανάσα μου, ακριβώς από πάνω του, μαγεμένος από κείνα τα χρώματα, από κείνη τη χάρη. Κάποια στιγμή με κατάλαβε, μέσα σε δευτερόλεπτα βουτήχτηκε στην πιο σκούρα ώχρα κι εκσφενδονίστηκε προς την τρύπα του. Μαλάκιο με τις χίλιες μεταμορφώσεις. Πρωτέας των κυανών περγιαλιών, με τη σειρά μαλακιά εσάρπα γύρω από τους λαιμούς των κυμάτων, κόκκινη κυλιστή σφαίρα, ορθάνοιχτο αστέρι, στεφάνη κροσσωμένη από οπάλινους πλόκαμους, θαύμα των ατελείωτων μορφών. Τι αντικατοπτρισμός να τσακώσεις αυτό το ζωντανό ουράνιο τόξο στο φως του φεγγαριού! Ζώο τόσο ξυπνό, που έρχεται να τυλιχτεί γύρω απ’ το χέρι σου, που αφήνεται να το χαϊδέψεις σαν γάτος. Πάνω στην ελληνική γη υπάρχει η ελιά, το ευλογημένο το δέντρο. Μέσα στην ελληνική θάλασσα το χταποδάκι, πρίγκιπας των μεταμορφώσεων. Και πράγμα σημαντικότερο, πρίγκιπας φαγώσιμος.

…

Κατοικώ σ’ ένα από τα τελευταία σπίτια του λιμανιού, στα ριζά των πρώτων λόφων. Το νοίκιασα από μια αρκετά νέα ακόμα γυναίκα , που ο άντρας της είναι μπαρκαρισμένος σε φορτηγά. Το ζευγάρι έχει έναν γιο, μοναχοπαίδι και αντάρτη, που ακούει στο όνομα Παναγιώτης. Αυτός ο Παναγιώτης, μοναδική ασχολία του έχει να μην είναι ποτέ εκεί όταν τον καλεί η μητέρα του. Έτσι περνάει και αυτή τον καιρό της ορθή στην ταράτσα να τον καλεί, στραμμένη προς το μέρος του λιμανιού. Στη ζωή μου δεν έχω ακούσει φωνή τόσο στριγγιά όσο όταν φωνάζει Πανα-ΓΙΩ-τη, Πανα-ΓΙΩ-τη, για το μεσημεριανό και το βραδινό φαγητό. Με καλό άνεμο, θα πρέπει να ακούγεται ως τη Σίφνο. Και καθώς όλες οι μανάδες κάνουν το ίδιο, τον αέρα της Σέριφου τον χαρακώνει ασταμάτητα τις ώρες του φαγητού μια πολυφωνία από ποικίλα ονόματα και μία βροχή από κατάρες που κυμαίνονται από τις πιο ανώδυνες μέχρι τις πιο Αποκαλυπτικές. Αν δε με γελάει η μνήμη μου, ήτανε κάπως έτσι: παλιόπαιδο, θα δεις τι σε περιμένει, έλα αμέσως αλλιώς δε σε θέλω πια, άι στο διάολο, που να σε φάει η γη, έλα μωρέ Άγιε Νικόλα μου να μου το φας. Αλλά πιο αξέχαστο θα μου μείνει εκείνο το βρωμοπαλιομαλακοκαταραμένο, που μια μέρα έσκισε τη μεσημεριανή κάψα της Σκάλας. Ο Αριστοφάνης ο ίδιος δεν θα τα είχε καταφέρει καλύτερα από κείνη την έξαλλη μάνα, και για μια ακόμα φορά, μένω κατάπληκτος και άλαλος σαν τα βατράχια της νήσου μπροστά σ’ αυτή την εφευρετικότητα και τη μακροζωία της ελληνικής γλώσσας.

…

Ψαρά. Οκτώβριος 1966

…

Στις αρχές του Οκτώβρη ο καιρός αρχίζει να γίνεται άστατος. Ο ουρανός σκεπάζεται τακτικά και μεγάλα σύννεφα κρύβουν αδιάκοπα τον ήλιο. Γκρίζος καιρός, αλλά φωτεινός. Η θάλασσα αντανακλά αυτό το διάχυτο φως που κουράζει τα μάτια. Προς το βορριά, η γυμνή κορυφή του Προφήτη Ηλία πιάνει όλο μου το παράθυρο. Οι θόρυβοι είναι σπάνιοι. Οι φωνές το ίδιο. Ένα είδος μπαμπακένιας ατμόσφαιρας πέφτει πάνω στα Ψαρά, στην εικόνα αυτής της έντονης γκριζάδας που λούζει τα πάντα βυθίζοντας τα Ψαρά σε μια γλυκιά άχνα. Δε φταίει μόνον ο φθινοπωρινός καιρός γι’ αυτό. Ως και στην καρδιά του καλοκαιριού το νησί έχει μια ζωή πιο καταχνιασμένη από των άλλων νησιών. Μ’ έναν τρόπο που ακόμα δεν έχω καταφέρει να προσδιορίσω, αντιλαμβάνεσαι μια στέρηση, μια παραίτηση, που εδώ είναι πιο αισθητές παρά αλλού. Μόνο το λιμάνι με τα τρία του καφενεία ζωντανεύει ορισμένες ώρες, νωρίς το πρωί και προς τη δύση του ήλιου. Αλλά ο ρυθμός της ζωής μοιάζει εδώ παράξενα αργός. Πού αυτοί οι πολλαπλοί θόρυβοι, τα πηγαινέλα των βαποριών που ζωντανεύουν και το παραμικρό κυκλαδίτικο λιμανάκι. Η αλήθεια είναι ότι εδώ δεν πιάνει κανένα καράβι. Είναι, όπως το είχα φανταστεί, ένας κόσμος κλεισμένος στον εαυτό του, ξεχασμένος, στον οποίο ο εξωτερικός κόσμος φαίνεται τρομερά μακριά.

…

Η γραφή της Ρωμιοσύνης

…

Όλα τα χρόνια ανάμεσα στο 1957 και το 1963 ήταν χρόνια όπου θεμελίωνα τις ελληνικές φιλίες μου. Καθώς μιλούσα τη γλώσσα, καθώς μετέφραζα και ενεργούσα για την έκδοση στη γαλλική γλώσσα των έργων που αγαπούσα ή μ’ ενδιέφεραν, ζούσα μία ζωή όπου δουλειά και απόλαυση είχαν γίνει συνώνυμα. Συνήθως, διάλεγα για να μεταφράζω ή να δουλεύω τα καφενεία στις κάτω γειτονιές της Αθήνας, μακριά από το κέντρο, προς το Θησείο ή το Μοναστηράκι. Δούλευα, εκεί, μέσα στη σπαρταριστή κίνηση της αγοράς, στις φωνές του δρόμου, στις κουβέντες των καφενείων, και όλ’ αυτά σταλάζανε μέσα μου μια καθημερινή, αδελφική μου Ελλάδα. Μερικές φορές έρχονταν και με έβρισκαν φίλοι μου, προς το βράδυ, και ξεκινούσαμε για βόλτα στον Άρειο Πάγο ή στου Φιλοπάππου που ήταν γεμάτος από ζευγαράκια. Όπως και με τα ρεμπέτικα, έτσι κι ο κάθε ένας από κείνους τους χρόνους είναι δεμένος μέσα μου με έναν συγκεκριμένο καφενέ, ένα δρόμο, συγκεκριμένες μεριές, το πρόσωπο του γκαρσονιού που ακούμπαγε στο τραπέζι μου τον διπλό μέτριο χωρίς τον οποίο δεν θα μπορούσα να γράψω. Αλλά είχαν αρχίσει να με κυριεύουν συνήθειες που έπρεπε να τις κόψω. Άνθρωπος της πόλης δεν είχα γίνει ποτέ, αλλά το ’νιωθα πώς σε κάθε παραμονή μου, στον κανονικό και εποχιακό ρυθμό των ταξιδιών μου, το αθηναϊκό φθινόπωρο με κέρδιζε σιγανά, αλλά δένοντάς με ολοένα και περισσότερο.

…

👉 Ο Λακαριέρ, αυτός ο «ξένος» που εκτίμησε βαθιά
τη φτωχική πλευρά του ελληνικού καλοκαιριού

👉 Τα μικρά ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία ενώνουν τις δυνάμεις τους

Από την Αμοργό ως την Αλεξανδρούπολη και από την Ξάνθη ως τη Μυτιλήνη, τα μικρά βιβλιοπωλεία αποκτούν για πρώτη φορά συλλογική φωνή. Βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες αφηγούνται τις προσωπικές τους ιστορίες, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν.

Γιάννης Πανταζόπουλος

Το βιβλιοπωλείο Κουκίδα.

ΤΑ ΜΙΚΡΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ που βρίσκονται διάσπαρτα στις γειτονιές των ελληνικών πόλεων και χωριών εξακολουθούν να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της πολιτιστικής ζωής του τόπου, παρά τις σοβαρές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα τελευταία χρόνια. Σε μια εποχή που η ψηφιακή ανάγνωση και οι μεγάλες αλυσίδες κυριαρχούν στην αγορά του βιβλίου, τα ανεξάρτητα αυτά καταστήματα επιμένουν, κρατώντας ζωντανή την προσωπική σχέση του αναγνώστη με το βιβλίο και την τοπική κοινότητα.

Κατά τη διάρκεια της καραντίνας γεννήθηκε μια πρωτοβουλία που έμελλε να ενώσει αυτούς τους μικρούς ήρωες του πολιτισμού: η ομάδα στο Facebook με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Είμαστε το βιβλιοπωλείο σου». Μια διαδικτυακή κοινότητα αποκλειστικά για μικρομεσαίους και ανεξάρτητους βιβλιοπώλες και βιβλιοπώλισσες από κάθε γωνιά της Ελλάδας − από τα απομακρυσμένα σύνορα και τα νησιά μέχρι τις γειτονιές των μεγάλων πόλεων.

Στόχος της ομάδας ήταν εξαρχής η αλληλεγγύη: να γνωριστούν μεταξύ τους, να ανταλλάξουν εμπειρίες και ιδέες, να στηρίξουν ο ένας τον άλλον και να οργανώσουν κοινές δράσεις σε πανελλαδικό επίπεδο. Πίσω από την ιδέα βρίσκονται οι «ακρίτες της γνώσης» −άνθρωποι παθιασμένοι με το βιβλίο− που δίνουν έναν άνισο αγώνα απέναντι στις αλυσίδες, τα πολυκαταστήματα και τα ηλεκτρονικά μεγαθήρια, αλλά και απέναντι στην υπερσυγκέντρωση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων στα μεγάλα αστικά κέντρα, που αφήνει την περιφέρεια όλο και πιο αποδυναμωμένη.

Η ομάδα, όμως, δεν άργησε να μεγαλώσει. Σύντομα πλαισιώθηκε από ακόμη περισσότερα βιβλιοπωλεία − αυτήν τη φορά και από την Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και άλλες μεγάλες πόλεις. Μαζί με τα νέα μέλη, αναδύθηκε και μια κοινή, πιεστική ανάγκη: η ανάγκη για συλλογική αντιμετώπιση των εμπορικών προκλήσεων που χαρακτηρίζουν την αγορά του βιβλίου, καθώς και για την ενίσχυση της ορατότητας των μικρών, ανεξάρτητων βιβλιοπωλείων. Παρότι βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της αναγνωστικής αλυσίδας, οι μικροί αυτοί κρίκοι δεν είχαν μέχρι σήμερα δική τους συλλογική φωνή – σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει σε άλλες χώρες, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες ή η Γαλλία, όπου οι ανεξάρτητοι βιβλιοπώλες έχουν ισχυρούς φορείς εκπροσώπησης.

Μέσα από αυτή την ανάγκη γεννήθηκε, πριν από λίγους μήνες, ο Πανελλαδικός Σύλλογος Βιβλιοπωλών. Σήμερα αριθμεί πάνω από 110 βιβλιοπωλεία και βιβλιοχαρτοπωλεία από κάθε γωνιά της Ελλάδας. Ζητήσαμε από μερικούς και μερικές από αυτούς να μας μιλήσουν: Γιατί επέλεξαν να γίνουν βιβλιοπώλες-ισσες; Ποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους; Και τι ελπίζουν να πετύχουν μέσα από τον νέο τους σύλλογο;

Δήμητρα Πυργελή, πρόεδρος Πανελλαδικού Συλλόγου Βιβλιοπωλών, συγγραφέας

Βιβλιοπωλείο Πυργελή, Ανδρέου Δημητρίου 57, Ξάνθη, 2541 072363, 6978556997

Το βιβλιοπωλείο Πυργελή υπάρχει από το 1985.

Το καλοκαίρι στο χωριό ήταν γεμάτο ξεγνοιασιά και παιχνίδι. Ένα αδιάκοπο πάνε-έλα στη φαντασία. Μικροί και μεγάλοι, μια παρέα – κι όμως, ο καθένας μόνος του, βυθισμένος στο δικό του παιχνίδι. Ήταν Ιούλιος του 1981 όταν έφτασε ο θείος της μητέρας μου. Χαμογελαστός, κατέβηκε, και αφού αντάλλαξαν τα καθιερωμένα «καλώς ήρθατε» και «καλώς σας βρήκαμε», φώναξε όλα τα παιδιά για να τα κεράσει παγωτό. Όλα; Όχι εμένα. Εγώ έλειπα. Ήμουν επάνω σ’ ένα σύννεφο, φυλλομετρώντας ακόμη ένα παραμύθι. Όταν κατάλαβα τι συνέβαινε, κατέβηκα τρέχοντας για να τους προλάβω. Τους βρήκα στην κλασική μπλε, κορδωτή στάση των λεωφορείων δίπλα στο περίπτερο.

Ο θείος στεκόταν όρθιος, απέναντί του τα παιδιά κρατούσαν χωνάκια και γελούσαν. Πλησίασα κι άκουσα τον θείο να ρωτά: «Τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;». Κι άρχισαν οι απαντήσεις: «Γιατρός», «δασκάλα», «ψαράς», «μοδίστρα», «αστυνομικός», «ηθοποιός», «καπετάνιος», «στρατιωτικός», «δημοσιογράφος»... «Καλά, εμένα δεν θα με ρωτήσεις τι θα γίνω όταν μεγαλώσω;», πετάχτηκα. Όλοι γύρισαν και με κοίταξαν, γεμάτοι απορία. Ο θείος με κοίταξε στα μάτια και με τη βροντόφωνη φωνή του είπε: «Πού ξέρεις εσύ, βρε συ, τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις, ακόμη σχολείο δεν πήγες!». «Εγώ τώρα είμαι μικρή, αλλά ξέρω! Όταν μεγαλώσω, το πρωί θα πηγαίνω στα σχολεία να λέω παραμύθια, το μεσημέρι θα τα γράφω και το απόγευμα θα τα σερβίρω!». «Υπάρχει, μωρέ, καφενείο που σερβίρει παραμύθια; Να κλείσουμε τραπέζι να σ’ ακούσουμε;». «Καφενείο όχι... Αλλά υπάρχει βιβλιοπωλείο!». Και τα έφερε έτσι η ζωή... Μεγάλωσα, σπούδασα, εργάστηκα, δοκίμασα πολλά – και με όλα ήμουν χαρούμενη. Μα ευτυχισμένη είμαι σήμερα, κάνοντας αυτό που ονειρεύτηκα από παιδί.

Το βιβλιοπωλείο μου υπάρχει από το 1985. Είναι βιβλιοπωλείο δεύτερης γενιάς. Σαράντα χρόνια τώρα ενημερώνομαι συνεχώς για τις νέες εκδόσεις και τις εξελίξεις στην αγορά, διαβάζω για την προσωπική μου απόλαυση, αναζητώ και αφηγούμαι ιστορίες σε μικρούς και μεγάλους. Διατηρώ λέσχη ανάγνωσης για παιδιά από 4 έως 15 ετών, με το όνομα «Δύο λαλούν και όλοι διαβάζουν…». Διοργανώνω παρουσιάσεις, γράφω, συνθέτω, εμπνέομαι. Η καθημερινότητά μου στροβιλίζεται γύρω από τις λέξεις και το βιβλίο. Πριν και πάνω απ’ όλα, όμως, είμαι αναγνώστρια. Η λογοτεχνία υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει – το ζήτημα είναι τι κάνω εγώ για αυτήν που τόσο αγαπώ στη ζωή μου. Με αγάπη και μεράκι, δημιουργώ αναγνώστες και αναγνώστριες. Ας μην κρυβόμαστε πίσω από τον σελιδοδείκτη μας: οι αναγνώστες δεν δημιουργούνται ούτε τυχαία ούτε με ένα κλικ σε μια οθόνη. Δημιουργούνται στα βιβλιοπωλεία. Ένας-ένας, μία-μία. Το βιβλιοπωλείο δεν είναι απλώς ένα κατάστημα. Είναι κυψέλη πολιτισμού. Κι εγώ είμαι μία ακόμη εργατική μέλισσά του. Για πρώτη φορά, τα μικρά και ανεξάρτητα βιβλιοπωλεία της χώρας ενώνουν τις φωνές τους. Διεκδικούν δικαιώματα σε έναν κλάδο απροστάτευτο και ανοχύρωτο, που δέχεται πιέσεις και από την πολιτεία και από τους εκδότες. Ήρθε η ώρα να ακουστούμε.

Βάλια Μπαρμπατιώτη, αντιπρόεδρος Πανελλαδικού Συλλόγου Βιβλιοπωλών

Βιβλιοπωλείο Book and Art, Κομνηνάκη 5, Μυτιλήνη, 2251 037961

Το Book and Art είναι ένας χώρος που σε κάνει να νιώθεις σαν στο σπίτι σου.

Την απόφαση να ανοίξουμε το βιβλιοπωλείο μας την πήραμε με γνώμονα μία μόνο σταθερά: την αγάπη μας για τα βιβλία – ο Γιώργος κι εγώ. Εκείνη την περίοδο δούλευα σε μια μεγάλη πολυεθνική. Η μόνη στιγμή που ένιωθα πραγματικά ήρεμη ήταν όταν τριγυρνούσα σε βιβλιοπωλεία. Δεν είχα καμία εικόνα για τις δυσκολίες του επαγγέλματος ή για το πώς επιβιώνεις στον κόσμο του βιβλίου. Είχα όμως την αφέλεια (ή την τόλμη) των τριάντα: την πεποίθηση ότι μπορώ να τα καταφέρω όλα. Και οι δύο γεννηθήκαμε στην Αθήνα. Η δουλειά του Γιώργου μάς έφερε στη Μυτιλήνη – κι εκεί αποφασίσαμε να ριζώσουμε.

Ονειρευτήκαμε έναν χώρο που να σε κάνει να νιώθεις σαν στο σπίτι σου· να μπορείς να καθίσεις και να διαβάσεις, να παρακολουθήσεις μια παρουσίαση βιβλίου, να συμμετέχεις σε λέσχες ανάγνωσης, να ακούσεις παραμύθια, να δεις εκθέσεις ζωγραφικής, φωτογραφίας ή κεραμικής. Έτσι, το 2013 γεννήθηκε το Book and Art – ένας ζωντανός πολυχώρος πολιτισμού. Μια από τις πιο έντονες στιγμές που έχω ζήσει ως βιβλιοπώλισσα ήταν μέσα στη δυστοπία της καραντίνας. Με μάσκες, γάντια και φώτα σβηστά για ώρες, διάλεγα βιβλία για τους ανθρώπους της πόλης μου – για όσους είχαν ανάγκη να διαβάσουν. Τα φόρτωνα στο αμάξι και τα άφηνα στις πόρτες τους. Πίσω από τα τζάμια με χαιρετούσαν σαν φυλακισμένοι. Στο κατώφλι, εκτός από τα χρήματα, μου άφηναν συχνά και μια σοκολάτα. Ένα μικρό «ευχαριστώ». Εκείνη την περίοδο έγινε, νομίζω, παγκοσμίως κατανοητό πως τα βιβλία δεν είναι απλώς ακόμη ένα καταναλωτικό είδος. Είναι κάτι άλλο, βαθύτερο. Έφευγα από κάθε παράδοση με δέος· είχα μόλις ανοίξει ένα παράθυρο στην ψυχή κάποιου.

Κάπου εκεί γεννήθηκε και η ιδέα για τον Πανελλαδικό Σύλλογο Βιβλιοπωλών. Αντιμετωπίζουμε όλοι τις ίδιες δυσκολίες, προσπαθώντας να σταθούμε απέναντι στα μεγαθήρια που κατακλύζουν την αγορά, ρίχνουν τις τιμές και φτάνουν στα σπίτια με ένα κλικ. Ο κοινός μας αγώνας είναι να δώσουμε ξανά νόημα στο βιβλίο, να του δώσουμε φωνή, να το ξαναβάλουμε απέναντι –ισότιμα– στην οθόνη που μάς έχει απορροφήσει. Αναρωτιέμαι: άραγε αυτό έχει ανάγκη η καθημερινότητά μας; Ένα ακόμη κλικ; Οι προκλήσεις είναι πολλές. Όμως, τώρα δεν είμαστε μόνοι. Ένας σύλλογος ενώνει όλη την Ελλάδα – και προσπαθούμε, με όση δύναμη διαθέτουμε, να σώσουμε τα μικρά βιβλιοπωλεία. Έτσι το βλέπω εγώ. Δεν φοράω μπέρτα, αλλά πιστεύω ότι μπορούμε. Να ξαναβάλουμε τα βιβλία στα σχολεία. Να τα φέρουμε στο κέντρο της ζωής. Να παλέψουμε –και θα παλέψουμε– για να ξαναγίνουν προτεραιότητα. Γιατί σώζουν. Τη γλώσσα μας, τον πολιτισμό μας, και –πάνω απ’ όλα– την ψυχή μας.

Moσχούλα Παρασκευοπούλου

Βιβλιοπωλείο Αμοργός, Κατάπολα, Αμοργός, 2285 071839

Ο Πανελλαδικός Σύλλογος Βιβλιοπωλών είναι η φωνή ενός μικρού βιβλιοπωλείου – ακόμη κι αν βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο της Ελλάδας.

Από μικρή με γοήτευε να βρίσκομαι στο βιβλιοπωλείο της γειτονιάς. Με μάγευε το άρωμα των βιβλίων, η αίσθηση του χαρτιού καθώς τα ξεφύλλιζα, η προσμονή για το επόμενο αναγνωστικό ταξίδι. Το 2007 άνοιξε το βιβλιοπωλείο στο νησί και έτσι ξεκίνησα να εργάζομαι εκεί. Και μαγεύτηκα! Από το 2018 έχω αναλάβει εγώ το τιμόνι του. Η καθημερινότητα, βέβαια, δεν είναι εύκολη. Το νησί μας έχει λιγότερους από 2.000 κατοίκους, κάτι που σημαίνει περιορισμένο αναγνωστικό κοινό. Πολλοί επιλέγουν να ψωνίζουν από το διαδίκτυο, ενώ ορισμένοι εκδότες –αν και υπάρχουν και οι υποστηρικτικοί– δείχνουν επιφυλακτικοί.

Κάποιοι μας θεωρούν «εποχιακό» βιβλιοπωλείο, κι έτσι οι νέες κυκλοφορίες αργούν να φτάσουν. Κι όμως, υπάρχουν στιγμές που σε ανταμείβουν και με το παραπάνω. Θυμάμαι με χαρά την πρώτη παρουσίαση παιδικού βιβλίου. Τα χαμόγελα μικρών και μεγάλων και η προσμονή τους για επόμενες εκδηλώσεις μού έδωσαν δύναμη.

Δυστυχώς, τέτοιες δράσεις δεν μπορούν να γίνονται συχνά – τα έξοδα είναι μεγάλα και οι εκδότες δύσκολα συνεργάζονται αν δεν βλέπουν σημαντικές πωλήσεις. Θυμάμαι ακόμη με συγκίνηση μια μητέρα που ήρθε να βρει ένα βιβλίο για την κόρη της – ένα κορίτσι που είχε στενοχωρηθεί από έναν τσακωμό με τις φίλες της. Της πρότεινα το «Το αγόρι, ο τυφλοπόντικας, η αλεπού και το άλογο». Λίγες μέρες μετά, η μητέρα γύρισε για να με ευχαριστήσει: το κοριτσάκι της το διάβασε και η ψυχολογία της άλλαξε.

Υπάρχουν και οι καλοκαιρινοί επισκέπτες – τουρίστες που επιστρέφουν κάθε χρόνο στο νησί και περιμένουν με χαρά να ακούσουν την πρότασή μου για ένα καλό βιβλίο. Με εμπιστεύονται, κι αυτό είναι για μένα ανεκτίμητο. Σήμερα, νιώθω πιο αισιόδοξη. Γιατί ξέρω πως, μέσα από τον σύλλογο έχω πια ανθρώπους δίπλα μου, ακόμα κι αν βρίσκονται μακριά. Για μένα, ο Πανελλαδικός Σύλλογος Βιβλιοπωλών είναι η φωνή ενός μικρού βιβλιοπωλείου – ακόμη κι αν βρίσκεται στο πιο απομακρυσμένο σημείο της Ελλάδας. Είναι η ελπίδα για όσα καλύτερα μπορούν –και πρέπει– να έρθουν.

Ξένια Σακελλαρίου, ταμίας Πανελλαδικού Συλλόγου Βιβλιοπωλών

Βιβλιοπωλείο Κουκίδα, Αποστόλου Παύλου 64, Κόρινθος, 2741 072589

Στην αυλή της Κουκίδας.

Η Κουκίδα ξεκίνησε το ταξίδι της πριν από 30 χρόνια, στην Κόρινθο, με οδηγό την αγάπη για το καλό βιβλίο και την πίστη ότι το βιβλιοπωλείο είναι κάτι πολύ περισσότερο από ένας εμπορικός χώρος: είναι σημείο πολιτισμού, ανταλλαγής απόψεων και σχέσεων ζωής. Έκανα επάγγελμα αυτό που αγαπώ περισσότερο – τα βιβλία. Πιστεύω βαθιά ότι το διάβασμα μάς κάνει καλύτερους ανθρώπους. Εδώ και τρεις δεκαετίες δεν έχει υπάρξει ούτε μία μέρα που να πάω στο βιβλιοπωλείο χωρίς χαρά. Παρά τις δυσκολίες, δεν θα άλλαζα αυτή τη δουλειά με καμία άλλη. Τα μικρά βιβλιοπωλεία βάλλονται πανταχόθεν – από τις μεγάλες αλυσίδες, τα ηλεκτρονικά καταστήματα, τη σκληρή φορολογία που χτυπά κυρίως τους μικρούς, ακόμα και, δυστυχώς, από ορισμένους εκδότες.

Αντλούμε όμως δύναμη από την αγάπη του κόσμου. Παιδιά που κάποτε ερχόντουσαν ως μαθητές επιστρέφουν σήμερα ως γονείς με τα δικά τους παιδιά. Αυτές οι σχέσεις είναι σχέσεις ζωής – δημιουργούν αναμνήσεις, μια συνέχεια. Αντιμετωπίζουμε το βιβλίο –και όλους τους ανθρώπους του, συγγραφείς, εικονογράφους, αφανείς συντελεστές– με σεβασμό και αγάπη. Έχουμε δημιουργήσει λέσχες ανάγνωσης για παιδιά και ενήλικες, παρουσιάσεις βιβλίων, εικαστικά εργαστήρια – πάντα σε διάλογο με το βιβλίο. Τίποτα από αυτά δεν θα ήταν δυνατό χωρίς τους εξαιρετικούς συνεργάτες μας. Γιατί οι ομάδες είναι αυτές που γράφουν ιστορία. Θυμάμαι με συγκίνηση τις διαδικτυακές συναντήσεις της Λέσχης Ανάγνωσης Ενηλίκων κατά τη διάρκεια της καραντίνας – ήταν βάλσαμο ψυχής. Ή τις επισκέψεις σχολείων στον χώρο μας – τη λάμψη στα μάτια των παιδιών, την αγάπη που μας δείχνουν, τις αγκαλιές και τις ζωγραφιές τους. Ο Πανελλαδικός Σύλλογος Βιβλιοπωλών δημιουργήθηκε από την ανάγκη μας να ενωθούμε, να ακουστούμε, να στηρίξουμε ο ένας τον άλλον χωρίς ανταγωνισμούς. Γιατί όλοι υπηρετούμε τον ίδιο σκοπό: τον πολιτισμό.

Ελπίζω, μέσα από τον σύλλογο, να αποκτήσουμε φωνή – να διεκδικήσουμε καλύτερη αντιμετώπιση για τα μικρά βιβλιοπωλεία, τόσο από την πολιτεία όσο και από την αγορά.

Γιάννης Βαταμίδης, γραμματέας Πανελλαδικού Συλλόγου Βιβλιοπωλών

Βιβλιοπωλείο Βαταμίδης, Λεωφ. Δημοκρατίας 230, Κέντρο, Αλεξανδρούπολη, Έβρος

Η δική μου ιστορία δεν είναι τόσο ρομαντική. Μεγάλωσα –κυριολεκτικά– μέσα στα βιβλία. Οι γονείς μου, μη έχοντας τότε άλλη επιλογή για τη φροντίδα μου, με άφηναν στο ριλάξ, μέσα στο οικογενειακό βιβλιοπωλείο που άνοιξε το 1976 στην Αλεξανδρούπολη. Έτσι, φυσικά, τα πράγματα πήραν τον δρόμο τους. Δεν θα άλλαζα αυτήν τη δουλειά, όσο δύσκολη κι αν είναι. Είναι ανεκτίμητη η χαρά και η συγκίνηση που νιώθεις όταν καταφέρνεις να ταιριάξεις το κατάλληλο βιβλίο με τον κατάλληλο αναγνώστη. Οι σχέσεις που δημιουργούνται και η αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους είναι μοναδικές. Μέσα σε αυτά τα σχεδόν 50 χρόνια, οι στιγμές που έχω ζήσει είναι αμέτρητες.

Αυτό που πάντα με συγκινεί περισσότερο είναι όταν έρχονται ενήλικες που κάποτε περνούσαν ως μαθητές από το βιβλιοπωλείο, και τώρα αγοράζουν βιβλία για τα δικά τους παιδιά – ή και εγγόνια. Κουβαλούν μαζί τους τις δικές τους αναμνήσεις από τον χώρο και τις μοιράζονται. Αυτή η συνέχεια είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή. Φυσικά, οι δυσκολίες είναι πολλές – και κοινές για όσους επιχειρούν στην Ελλάδα σήμερα. Πέρα από το γενικό οικονομικό πλαίσιο, ένας βιβλιοπώλης έχει να αντιμετωπίσει επιπλέον προκλήσεις: τον ανταγωνισμό από τις μεγάλες αλυσίδες και το ηλεκτρονικό εμπόριο, την έλλειψη υποστήριξης από την πολιτεία, αλλά και την κόπωση ενός κόσμου που δυσκολεύεται πλέον να επενδύσει χρόνο και χρήμα στο διάβασμα.

Χρειάζεται διαρκής προσπάθεια για να κρατηθεί ένα ανεξάρτητο βιβλιοπωλείο ζωντανό. Η ίδρυση του Πανελλαδικού Συλλόγου Βιβλιοπωλών ήρθε ως ανάγκη να συσπειρωθούμε και να ενωθούμε σε μια κοινή φωνή. Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια κοινότητα που θα στηρίζει τη φιλαναγνωσία, θα προτείνει πολιτικές για την αναβάθμιση του βιβλίου και θα παρέχει εναλλακτικές διεξόδους για τα παιδιά και τους νέους μέσα από την ανάγνωση. Οραματιζόμαστε τον σύλλογο ως φάρο πολιτισμού – αλλά και ως ένα εργαλείο για παρεμβάσεις και λύσεις στα προβλήματα του κλάδου. Το βασικό μας μέλημα είναι να μη νιώθουμε πια μόνοι απέναντι στις πιέσεις της κεντρικής εξουσίας, των μεγάλων εταιρειών και των προκλήσεων των καιρών.

Αρετή Γεωργιλή, βιβλιοπωλείο Free Thinking Zone

Σκουφά 64 και Γριβαίων, Αθήνα 

Το βιβλιοπωλείο Free Thinking Zone.

H ιδέα του Free Thinking Zone γεννήθηκε στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Δούλευα στο εξωτερικό στον χώρο της επικοινωνίας και αναζητούσα τρόπο να επιστρέψω στην Ελλάδα και να κάνω κάτι χρήσιμο. Τότε, η κοινωνία βρισκόταν σε μεγάλη ένταση, ο κόσμος ήταν χωρισμένος, δεν υπήρχε τρόπος να συνεννοηθείς χωρίς να χαρακτηριστείς ως οπαδός της μίας ή της άλλης πλευράς. Θέλησα λοιπόν να δημιουργήσω έναν χώρο πολιτισμού και πολιτικού και κοινωνικού ακτιβισμού, όπου με όχημα τα βιβλία θα μπορούσαμε να ανταλλάσσουμε απόψεις άνθρωποι διαφορετικών απόψεων.

Το Free Thinking Zone είναι βιβλιοπωλείο, χώρος τέχνης και εκδοτικός οίκος που ειδικεύεται στην προάσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων του δημόσιου και ελεύθερου διαλόγου, στην άμβλυνση της βίας, στην προάσπιση της ισότητας και τις διαφορετικότητας. Θέλουμε να δημιουργήσουμε έναν ζωντανό χώρο με κοινότητες αναγνωστών και αναγνωστριών και ταυτόχρονα ενεργούς πολίτες, ευαισθητοποιημένους σε όλα τα μεγάλα κοινωνικά ζητήματα, στην Ελλάδα και τον κόσμο. Ταυτόχρονα, θέλουμε να είμαστε εξωστρεφείς και να δημιουργούμε ευκαιρίες να γνωριστούμε με το κοινό μας και πέρα από τους τοίχους του βιβλιοπωλείου. Αυτός είναι και ο μόνος τρόπος, δηλαδή η διαφοροποίηση, η αύξηση της πιστότητας και η εξωστρέφεια, κατά τη γνώμη μου, να επιβιώσουν τα μικρά βιβλιοπωλεία στον εμπορικό «πόλεμο» που δέχονται από παντού, ακόμη και από εκείνους που διαρρηγνύουν τα ιμάτια τους για τη διατήρησή τους, αλλά στην πραγματικότητα δεν κάνουν τίποτα για να τα προστατεύσουν.

Πρέπει λοιπόν να προστατευθούμε μόνοι και μόνες μας. Και μετά ήρθε ο σύλλογος. Και είμαι εξαιρετικά περήφανη που είμαι εδώ, μαζί με όλους και όλες τις καλές συναδέλφους, από τον Έβρο μέχρι την Κρήτη και από τη Λέσβο μέχρι την Κεφαλονιά, για να κάνουμε όμορφα πράγματα, εκεί, στο αληθινό «πεδίο της μάχης» για τη δημιουργία νέων αναγνωστών και αναγνωστριών, μακριά από πολωτικές, κομματικές αποχρώσεις, με τη δική μας βιβλιοφιλική δυναμική και αγάπη για τη δουλειά μας.

2 Απριλίου 2024

Παγκόσμια Ημέρα παιδικού βιβλίου

«Διασχίστε τις θάλασσες με τα φτερά της φαντασίας» το μήνυμα για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου

Το μήνυμα γράφτηκε από τη συγγραφέα Eiko Kadono με τα βιβλία της να έχουν μεταφραστεί σε 10 γλώσσες και η αφίσα είναι φιλοτεχνημένη από τη συγγραφέα και εικονογράφο Nana Furiya.

Eiko Kadono

Nana Furiya

Η Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 2 Απριλίου, την ημέρα που γεννήθηκε ο μεγάλος Δανός παραμυθάς Χανς Κρίστιαν Άντερσεν. Την καθιέρωσε η Διεθνής Οργάνωση Βιβλίων για τη Νεότητα (Ιnternational Board on Books for Young People – ΙΒΒΥ) το 1966. Από τότε, κάθε χρόνο, ένα διαφορετικό εθνικό τμήμα της οργάνωσης αυτής ετοιμάζει ένα μήνυμα και μια αφίσα, που διανέμονται σε όλο τον κόσμο, με σκοπό να τονίσουν την αξία των βιβλίων και της ανάγνωσης και να ενθαρρύνουν τη διεθνή συνεργασία για την ανάπτυξη και τη διάδοση της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους.

Το 2024 υπεύθυνο για το υλικό του εορτασμού είναι το Τμήμα της Ιαπωνίας. Το μήνυμα γράφτηκε από τη συγγραφέα Eiko Kadono και η αφίσα φιλοτεχνήθηκε από τη συγγραφέα και εικονογράφο Nana Furiya.

Η συγγραφέας Eiko Kadono γεννήθηκε στο Τόκιο το 1935. Σε ηλικία πέντε ετών έχασε τη μητέρα της. Σπούδασε αμερικανική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Waseda. Αφού παντρεύτηκε συνόδευσε την οικογένειά της στη Βραζιλία και έζησε στο Σαν Πάολο για δύο χρόνια. Στο μακρύ ταξίδι από και προς Βραζιλία, μπόρεσε να διευρύνει τις γνώσεις της για τις διάφορες χώρες. Αυτές οι εμπειρίες ανέδειξαν την πολυπολιτισμική στάση της. Το πρώτο της βιβλίο εκδόθηκε το 1970 και από τότε δημοσίευσε περίπου 250 βιβλία τα οποία μεταφράστηκαν σε 10 γλώσσες. Ο Kadono λέει «το να αρχίσεις να διαβάζεις ένα βιβλίο είναι σαν να ανοίγεις μια πόρτα σε ένα διαφορετικό κόσμο. Δεν κλείνει στο τέλος της ιστορίας, μια άλλη πόρτα περιμένει πάντα εκεί να ανοίξει. Οι άνθρωποι θα αρχίσουν να βλέπουν τον κόσμο με διαφορετική ματιά πολύ μετά την ανάγνωση μιας ιστορίας, και είναι η αρχή κατά μία έννοια. Και νομίζω ότι αυτό είναι η αληθινή απόλαυση της ανάγνωσης».

Η εικονογράφος Nana Furiya γεννήθηκε το 1961 στο Τόκιο. Σπούδασε χαρακτική με τον καθηγητή Dušan Kállay στην Ακαδημία Καλών Τεχνών και Σχεδίου της Μπρατισλάβα. Από το 1992 διαμένει στη Σλοβακία. Οι δραστηριότητές της κυμαίνονται από την εικονογράφηση βιβλίων με εικόνες έως τη ζωγραφική και τη χαρακτική. Έχει εικονογραφήσει περισσότερα από εξήντα βιβλία και για μερικά έχει γράψει και τα κείμενα. Τα έργα της έχουν δημοσιευθεί στην Ιαπωνία, τη Νότια Κορέα, την Κίνα, την Ταϊβάν και τις Η.Π.Α. Έχει κερδίσει το βραβείο Graphic Association στην Triennale Exlibris της Μπρατισλάβα το 1996, τη Χρυσή Πένα στη Διεθνή Μπιενάλε του Βελιγραδίου και το Gozan Encouragement for Illustration Prize το 2006.

 

Σε όλες τις χώρες, τα παιδιά, οι συγγραφείς, οι εικονογράφοι, οι μεταφραστές, οι βιβλιοθηκονόμοι, οι εκδότες και οι εκπαιδευτικοί γιορτάζουν την παγκόσμια αυτή ημέρα με διάφορες εκδηλώσεις σε σχολεία, βιβλιοθήκες, βιβλιοπωλεία, πλατείες και άλλους χώρους, δείχνοντας έτσι την αγάπη και το ενδιαφέρον τους για τα βιβλία και το διάβασμα.

Στην Ελλάδα, όπως κάθε χρόνο, το Ελληνικό Τμήμα της ΙΒΒΥ – Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου φρόντισε να μεταφραστεί το μήνυμα στα ελληνικά και παροτρύνει τους φορείς που ενδιαφέρονται για τα παιδιά και τα βιβλία τους να συμβάλλουν στον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Παιδικού Βιβλίου. Η αφίσα με το μήνυμα τυπώθηκε στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Πατάκη και διανέμεται με τη φροντίδα τους.

Το μήνυμα για τη φετινή Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου

 

Διασχίστε τις θάλασσες με τα φτερά της φαντασίας

Οι ιστορίες ταξιδεύουν πάνω στα σύννεφα, λαχταρώντας ν’ ακούσουν το χαρούμενο χτύπημα της καρδιάς σας.

Είμαι μια ιστορία που ταξιδεύει. Πετάω παντού, με τα φτερά του ανέμου ή τα φτερά των κυμάτων, καμιά φορά και με τα λεπτά φτερά της άμμου. Πετάω βέβαια και με τα φτερά των μεταναστευτικών πουλιών, ακόμα και με τα φτερά των αεροπλάνων.

Στέκομαι δίπλα σου. Γυρίζω τις σελίδες για να σου πω μια ιστορία, εκείνη που θέλεις ν’ ακούσεις. Θα σου άρεσε μια παράξενη και απίστευτη ιστορία; Ή μια λυπητερή, μια τρομακτική ή μια αστεία; Αν δεν έχεις διάθεση να την ακούσεις τώρα, δεν πειράζει. Όμως ξέρω πως κάποια μέρα θα θέλεις. Όταν θέλεις, λοιπόν, φώναξε: «Ιστορία που ταξιδεύεις έλα! Κάθισε δίπλα μου!». Κι αμέσως θα πετάξω κοντά σου.
Έχω τόσες ιστορίες να σου πω! Τι θα έλεγες για την ιστορία ενός μικρού νησιού που είχε βαρεθεί τη μοναξιά του, έμαθε να κολυμπάει κι αποφάσισε να βρει έναν φίλο; Ή για την ιστορία μιας παράξενης νύχτας, όταν παρουσιάστηκαν δύο φεγγάρια στον ουρανό; Ή για τη νύχτα που χάθηκε ο Αγιοβασίλης;
Ω! Ακούω την καρδιά σου να χτυπάει όλο και πιο γρήγορα: Τικ τακ, τίκι τακ, τίκι τίκι τακ!

Η ιστορία που ταξιδεύει βρήκε τρόπο να μπει μέσα σου κι έκανε την καρδιά σου να χτυπάει. Τώρα θα γίνεις κι εσύ μια τέτοια ιστορία με φτερά, έτοιμη να πετάξει. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε ακόμη μια ιστορία που ταξιδεύει!

Ελληνική μετάφραση: 
Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου

English translation

Stories travel, riding on wings,

Longing to hear the joyful beat of your heart.

I’m a traveling story. I fly anywhere.

On wings of wind, or wings of waves, or sometimes on tiny wings of sand. Of course, I also ride the wings of migratory birds. And even those of jet planes.

I sit beside you. Opening the pages, I tell you a story, the one you want to hear.

Would you like a strange and wondrous story?

Or how about a sad one, a scary one, or a funny one?

If you don’t feel like listening right now, that’s fine too. But I know someday you will. When you do, just call out, “Traveling story, come. Sit beside me!”

And I’ll fly right there.

 

I have so many stories to share.

How about a story of a little island tired of being alone who learned to swim and set off to find a friend?

Or the tale of a mysterious night when two moons appeared.

Or the one about Santa Claus getting lost.

 

Oh, I can hear your heart. It’s beating faster.

Flitter-flutter, thumpity-thump, pitter-patter, bumpety-bump.

The traveling story has jumped inside and set your heart racing.

You’ll become one yourself next, spreading your wings to fly.

And so, another traveling story is born.

Το φετινό μήνυμα και η αφίσα για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου 2024

ICBD 2024 sponsored by Japan

Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου:
5 γυναίκες συγγραφείς μιλούν
για τη μαγεία των βιβλίων

ΝΑΤΑΣΑ ΣΙΔΗΡΟΚΑΣΤΡΙΤΟΥ

Θα το εκμυστηρευτώ: θαυμάζω τους ανθρώπους που μένουν πάντα παιδιά. Που όσο κι αν μεγαλώνουν ηλικιακά δεν χάνουν την παιδικότητα, και γελούν, και χαίρονται και φωνάζουν δυνατά... Αυτή η παιδικότητα θαρρείς πως τους κάνει διαφορετικούς από τους υπόλοιπους ενήλικες, τους εξυψώνει στα μάτια μου, αποκτούν μια άλλη διάσταση, έχουν μαγεία στο βλέμμα και το μυαλό. Σε αυτή την υπέροχη μερίδα ανθρώπων ανήκουν και οι συγγραφείς παιδικών βιβλίων, που καταφέρνουν να συγκινούνται και να συγκινούν, να απογυμνώνονται από ενοχές, προκαταλήψεις και αναστολές και να αφήνονται με την πένα και την φαντασία τους στη μαγεία του παραμυθιού. Αυτή τη μαγεία που κρύβει αλήθεια, χαρά και ατέλειωτη δίψα για περιπέτεια...

Συνάντησα 5 γυναίκες, 5 Ελληνίδες συγγραφείς -η κάθεμία πολύ διαφορετική από την άλλη- και μιλήσαμε για τα βιβλία, για τη φαντασία και τις ιστορίες στις οποίες αφήνονται οι ίδιες για να ταξιδέψουν , με μόνο μέσο την αλήθεια της καρδιάς τους. Εκείνη που είπαμε, έχει μείνει ...ακόμα παιδί!

Ελένη Ανδρεάδη

Τι έχετε μάθει μέσα από την επαφή σας με τα παιδιά που διαβάζουν τα βιβλία σας;

Ακόμα μαθαίνω πολλά. Τα παιδιά αισθάνονται πρωταγωνιστές στη ζωή τους, πως οι πράξεις τους έχουν σημασία. Αυτό φθίνει μέσα από τις απογοητεύσεις και φουρτούνες της ζωής. Η αλήθεια είναι όμως ότι οι πράξεις μας έχουν σημασία. Ενσυνειδητότητα, το να ζεις τη στιγμή, καλοσύνη, ευγνωμοσύνη είναι χαρακτηριστικά που τα μικρά παιδιά έχουν αβίαστα. Αν διατηρούσαμε λίγο περισσότερο την παιδικότητα μας, ο κόσμος θα ήταν πιο όμορφος, ειρηνικός και σίγουρα πιο αειφόρος.

Μαρίνα Γιώτη

Τι έχεις μάθει μέσα από την επαφή σου με τα παιδιά;

Να αναρωτιέμαι, να μην παίρνω τίποτα ως δεδομένο, να ονειρεύομαι χωρίς όρια και έτσι όλα να είναι πιθανά.

Ποιες αλήθειες αποκαλύπτονται από τα μάτια των παιδιών και πώς εκλαμβάνουν εκείνα τις αξίες της ζωής μέσα από τα βιβλία;

Πιστεύω ότι τα παιδικά βιβλία είναι απόσταγμα λογοτεχνίας. Δεν υπάρχει μια αλήθεια. Τα παιδιά καλούνται να ειρηνεύσουν, να σκεφτούν, να συμμετάσχουν ενεργά και να ανακαλύψουν την δική τους αλήθεια μέσα σε αυτά. Κάθε βιβλίο, κατά την άποψή μου, σκοπό έχει να ανοίξει τα μυαλό των παιδιών και να τα εμπνεύσει με το δικό του τρόπο, ώστε μεγαλώνοντας να γίνουν σκεπτόμενοι ενήλικες.

Το παιδικό βιβλίο για μένα είναι... ένας μαγικός τόπος, ένα καταφύγιο για κάθε παιδί.

Στέλλα Κάσδαγλη

Τι έχεις μάθει μέσα από την επαφή σου με τα παιδιά;

Ότι σημασία δεν έχει τόσο τι λέμε αλλά τι κάνουμε. Ταυτόχρονα, όμως, αν μπορούμε να εξηγήσουμε με λόγια αυτό που κάνουμε, τότε θα διευκολύνουμε όχι μόνο τα παιδιά, αλλά και τους μεγάλους να μάθουν και να αποφασίσουν αν και γιατί ο δικός μας τρόπος είναι ο σωστός.

Πώς οι γυναίκες μπορούν ν' αλλάξουν τον κόσμο;

Μαθαίνοντας να αναγνωρίζουμε την επιθυμία μας. Η γυναικεία επιθυμία έχει παραμείνει για πολλούς αιώνες θέμα ταμπού και η καταπίεσή της παγιδεύει τις γυναίκες με πολλούς και ύπουλους τρόπους. Αν αρχίσουμε να αναγνωρίζουμε τις πραγματικά επιθυμίες μας, ανεξάρτητα από το αν μπορούμε πάντα να τις κάνουμε τελικά πράξη ή όχι, τότε σίγουρα θα μπορέσουμε να βρούμε εναλλακτικούς δρόμους για να ζήσουμε εμείς και να λειτουργήσει ο κόσμος.

Βίβιαν Ινώ Τσαμαδού

Τι σας λένε τα παιδιά που διαβάζουν τα βιβλία σας; Τι είναι αυτό που τα κάνει να θέλουν περισσότερη «μαγεία» στην ζωή τους;

Τα παιδιά γοητεύονται από τις μεταφυσικές δυνάμεις και τους φανταστικούς κόσμους. Η μαγεία του παιδικού μυαλού, η δυνατότητα να απορροφά το καινούργιο σαν σφουγγάρι και να ξεφεύγει σε φανταστικούς κόσμους που θεωρεί πραγματικούς. Αυτό είναι συναρπαστικό! Είναι κρίμα που χάνεται (ή μάλλον περιορίζεται) με τον ρεαλισμό της ωριμότητας, καθώς μεγαλώνουμε.

Τα βιβλία μου κυκλοφόρησαν στην περίοδο του lockdown και εύχομαι να έδωσαν στα παιδιά διέξοδο σε ένα κόσμο φαντασίας και χρωμάτων, μια ευκαιρία να πετάξουν με τις σκούπες τους μακριά.

Κέλλυ Αλχανάτη Παπούλη

Τι έχετε μάθει μέσα από την επαφή σας με τα παιδιά;

Η επαφή με τα παιδιά είναι σκέτη απόλαυση! Τα παιδιά, με την ειλικρίνεια και την αγνότητα τους με έκαναν καλύτερο άνθρωπο. Νιώθω μεγάλη χαρά κάθε φορά που παρουσιάζω ένα από τα βιβλία μου σε παιδιά. Έμαθα και μαθαίνω πολλά από αυτά τα απίθανα πλασματάκια γιατί μέσα στον αυθορμητισμό τους είναι οι αυστηρότεροι και οι καλύτεροι κριτές. Και το να αισθάνεσαι ότι καταφέρνεις να διασκεδάσεις τους μικρούς κριτές αναπτύσσοντας συγχρόνως και την συναισθηματική τους νοημοσύνη είναι τεράστια ικανοποίηση.

Πώς μπορούμε να κάνουμε τα παιδιά να αγαπήσουν τα βιβλία;

Σίγουρα θα βοηθήσει αν βλέπουν εμάς τους γονείς τους να διαβάζουμε αντί να σερφάρουμε στο διαδίκτυο. Να τα πάρουμε αγκαλιά και να διαβάσουμε μαζί τους. Αν ξεκινήσουν ένα ταξίδι με βιβλίο, το πιάσουν στα χέρια τους, γυρίσουν τις σελίδες του και το απολαύσουν, είναι βέβαιο πως θα ακολουθήσουν και άλλα ανάλογα ταξίδια. Η ευκολία της τεχνολογίας κάνει το εγχείρημα δύσκολο, αλλά όχι ακατόρθωτο.